Bismîla—Tilêsim-sêr....

Bismîla—Tilêsim-sêr....

Erebkî de “Bismîla”; b-îsmî-llah (binamayê Ellah) yena vatiş..“Bismîllahîrrehmanîrrehîm” yanî “Binameyê Ellah, o ke Rehman û Rehîmû” ,ma kêm birnenî û ma vanî “Bismîla”

“Tilêsim” zî manaya “sêr” de yenû vatiş.Na çeku,Erebkî ra kewta mîyanê Yunankîya verîn û bîya “telesmos” yena manaya; meşa pîroz(qudsî turen),ayîn û karo dîn î. Yunankîya verîn de “teleîn” zî na kok ra yena û eyrû kewta mîyanê İngilîskî bişeklê “talîsman” girewta û yena na mana; karo ke bêro ca,karo resmî..

Eke şima vacî:“Çi eleqeyê bismîla û tilêsim pêra esta?

Ecele mekîn, ku ma bêrî uca zî….

Amacê mi, na nuşte de bismila yena çi mana,ez o vaco.

La no karê xo de ez qayîlo,îspat biko ke “Dînê Îslam” dînê mîyanê camîyan,bindestê xoceyan û malayan û şêxan de nîyû.Yewa-yew mîyanê ciwîyayîşê însanan de wû.Yanî; ma tilêsimê,sêrê tey şêxan dest ra gênî.Yanî;Îslam çawa ciwîyayîşê însanan de bi bismîla înqilab kena, ma o anî ziwan….

------

Durî ra kê biewnî dişmenetîyeyê misilmanan û yahudîyan ra kê vanî qey rîyê erdan de sey yîn ,yewbînan rê zid millet çînî.Halo xodik(ecêb) noyo ke rîyê erdan de sey yîn, çewî yewbînan nêmanenî..

Şima wazenî tecrube bikîn.Meheleyê xo de ciwîyayîşê yew terîqetê misilmanan û Îsraîl de yew mehleyê yahudîyan de ciwîyayîşê o yahûdîyan binîn tê vera , şima pê mat(heyret) manenî:xitim wendiş ra selawatan ra kilawan ra boya gul ra bawer kerdişê mehdî û Mesîh ra tepşîn hetan kincan yîn ra ….Tarîxê misilmaman de Eş’arîye,Mutezîle û sofîtîye , Tarîxê yahudîyan de Ferîsîye,Saduqîye û qabala , sîmetrî yewbînanî…

Wa nêyî uca de manî , nêyî ma kû yewna nuşte de binusnî…

Ma bêrî mewzuyo esasî…

Yahudîye de na mineqeşa esta ;nameyê Homa û Yahwe (YHWH) sey pê, yan ney?.Bi goredê tey Yahudîyan, nameyê Homa û Yahwe sey pêyî.No semed ra waxtu ke qalê Homay bikerdîn no hawa vatîn:“(Sham ha-Meyuhda) namewû meşhur (Sham ben Arba Ottîyot) .La nêperînan rê zî yew ray de vatîn “İsm”.Qabbalaîstan û Rabbîyan zî Qeybê Homay yew name qebul kerdîn.Bi goredê înan nameyê Homay Yahwe(YHWH) bi.

Malayê Yahudîyan penebarîyeyê(surgun) Babîl ra dima nameyê Yahwe ğeyrê xo milletê xo rê yesax kerd.No nameyo ke çar herfan ra yenû vatiş,no name mîyanê hewrayan xo de ayînanê xoyî dînî de û pîroz kerdişê sewbîna çîyan de ardîn ziwan.Çimke Kitabo Muqeddes de no hawa amebi vatiş:“Kahînî binameyê mi wa şarê Îsraîlî pîroz bikî.Ez zî yîn pîroz kenû.”(Humarî 6/22-27)

“Name Piroz kerdîş?”

Pîrozîye, wenî name û o name ra tilêsıman vecî?

Û tekraranê o name ra zî vacî “zikr”?

Nê qalan cayk de not bîgîn.

-----

Mesela, yew rîwayetê Dawut de, waxtu ke Dawut hîmê hawra aşonenû awê derya yena hiddet û yîn tehdît kena. Dawut zî serê yew kerra de name nuştû û eştû mîyanê deryayî. Xora derya zî niştû… Rabbah (yew Ameroîm o) rojîk derya de vecyawû sefer, a roj zî firtone wariştû Rabbah ca de serê çuweyê xo de no hawa nuştû “Ez ezo,YHWH Rebbê însanan”û verdaya mîyanê deryayî, ca de firtone vindertû û înan kewtî selametîye… Semuel rojîk lacê yew cinîya îranî binameyê YHWH lenet kerdû û o zî uca de merdû…(Dinleri Tarihi ile okumak, Fuat Aydın,İst.2007).

Fehm bena ke, bigoreyê hahaman, Homa nameyê xo de cezm (yew) bîyû. Coka, name bîzzatîhî qewetê Homay gênû. No name de zaf qudret, tilêsim estû. Name bixo Homa wû.

Tilêsim,nuşte û efsun(pufkerdiş-apsu) no bawerîye ra yenî…..


---

Mazîyê nêtilêsiman, zaf- zaf verînû.Şaro zanaye serê “papîrûs”anê misir de 75 çeşît tilêsim tespît kerdû.Misir a verîn de tilêsimê tînc(roj) semedê gonîbîyayîşê kinaro bîn bi.Mesela yewna tilêsim, yîn ci ra vatîn “Menat” no tilêsim zî qatê Homay de meyît rê ca akerdîn….

No zî amewû zanayîş ke Babîl a verîn,Asur û Persan de tilêsim viraştiş yew hunerî ku zaf qiymetin bi.

Welhasilê kelam tilêsim,efsun û sêr zaf ra tey pêrey bawerkerdişan de estî…


Mineqeşeyê yahudîyan (aya ke name sera)Tarîxê îlmê kelamî yê îslamîyet de mojna vecyaya. Na mineqeşa ra vanî “îsim-musemma”Yanî vanî ke;Nameyê Ellah bixo Homa wû yan ğeyrê Homa wû?Sifatî, e’yn Homay yan ğeyr Homay?Yan zî nêe’yn û nêzî ğeyrê Homay î?

Ez îta de nêkewno mineqeşaya kelamî.

Ez vano ke verê heme gurî bismîla kaş kerdiş çinaya?

Yanî bismîla, ğayeyê xoya eslî ra vecîyaya bîya sey tilêsim kû mi cor de hîra-hîra qal kerd bî.

Feqet bismîlayê ma bêlaheq no hawa nêbîya. Kulturê ma wû rîwayetkî de kokê(qirm) n êyî estî.

De nê rîwayetan biwanîn:

“Gure wû ke muhîm, bêbismîla destpê bikû kêmû.”(Beyhaqî),“Waxtû ke pê bismîla kê şêrî keye, şeytan vanû“ez hînî nêeşkeno şero na keye”û apey gêrenû şinû.”(Tîbyan),“Defterê e’melan kam de 700 tane bismîla bibû, Homa yî cehennem ra vecenû.”(Terğibusselat),“Kam pê bismîla nuşte vîrazû hacetî(waştiş) yî yenî ca.”(Deylemî),“Kam pê bismîla gure destpê bikû gunehê yî afu benî.”(Taberanî),“Werdu ke pê bismîla biwerîyû bereket dekewnû ci.”(İbnî Mace)

Nê tewûr rîwayetan de muameleyê tilêsim î benî nameyê Homay,o ke “Rehman” û ”Rehîmû”.Vanî qey,name de tilêsim estû.Pê na name heme berî abenî,pêrî gunehî pak benî,pêrî xirabîyeyî vînd benî…

Bi mi gore,dînê ciwîyayîşê însanan,pê nê tewir rîtuelan û ayînan îstîla bîyû,darbe girewtû.

Hele biewnîn, dîno raştekîn de bismîla çinaya û heme kar çawa bi bismîla muhteşem saz benû:

Mealo ke mi hederna wû mi bismîla no hawa açarnaya:“Binameyê Homa,o ke heskerdox û bexşkarû.”…

Kenarê şaristan ra yew merdum ame va ;“ Qey Quran kîtabê eşq o ? Çi Gureyê heskerdiş î mîyane qur’an de estû?”

Mi ci ra va ;

Goştarîye bik ey Ferîsi!

Goştarîye bik “ey o ke zerrîya yî kola.”

(“Ey Ferîsî” vateyê İsa yû,“O ke zerrîya yî kola” vateyê Musa yû.Bimana; o ke qelb yî qilif de wû,o ke zerrîya yî bîya kerra , o ke dîn ra xo mird kenû…)

Belê ca yû ke çekuya “Rehmet” vîyarta, mi bimana “heskerdiş û şefqet” açarnaya. O ke vacû çekuyî “Rahman”û “Rehîm” nêaçarênî yewna ziwan sero, ya zur kenû yan zî nezanû.

Kam vatû, enextarê Quran bismîla, nêaçarêna yewna ziwan sero!?

O wext, kamca de manenû cîhanşumuleyê (ewrensel) Qur’an î?Însanîyet nêvanû“ tima ke bismilayê şima nêaçarêna ziwanê ma,bismîlayê xo bîgîn şêrîn çolan Erebistan de xo rê biwanîn…?”

Ti çina kamî ra remnenî?

Însanî, yenî Rehmet to ra gênî? Çend taleb (waştiş) bizêdyû ti hend “fîyetê Rehmet” zêdnenî ey Ferîsi!!!

-------

Xo rê bimus (bander bibi) “Rahman û Rahîm” yenî çi mana…..

Asurkî, Aramkî, Keldanîkî, İbranîkî û Erebkî de (nêziwanî yê samîyanî) kokê(masdar) nêçekuyî “RHM” heskerdiş serî…

Rahmet, ferheng de bimanaya; “ heskerdiş,merhemet,şefqet,hurmet,bexşkerdiş ,holîya safî,rindîye,başîye” yena.Ziwanê dinyaya verîn de na çeku hama-hama heme ca de esta.Aqadkî de cayê gedî,rahîm(remû),Homa wû ke merhemet kenû, Homa wû ke heskerdoxû (remanû).Aramkî de (rhm),Îbrankî de (raham),Hindkî de Homayê holîye û weşîye(Brahma) , nêyî pêrî yew kok ra yî.

Heme ziwananê samîyan de û Hindkî de çekuya Eb-Raham esta.No hawa yena fehm kerdiş ke ena çekuy, mîyanê zeman de Erebkî de bîya İbrahîm.Yani enî hemin mîyan nameyê Ellah de mundemîçî.

----

Kinaro bîn ra ma biewnî ci,Qur’ano Kerîm çekuya Rahman, biçekuya “Wedud” (o ke zaf heskerdoxû) tefsîr kenû.“Bêşiphe Rebbê mi Wedud û Rehîmû.(Hûd;11/90).Hol bal xo bidîn, îta de herindîya Rehmanû ke ha bismîla do “Wedud” estû.

Ma en moj enê ayatan cêrînan musenî:

1-“Bipers:“Mulkê erdan û asmînan yê kamî yû?”Cewab bidi:“Yê o Homayî kû o ke heskerdiş û merhemet (Rehmet) xo rê ferz kerdû.”(Ena’am;6/12).
2-“Rebbê to biwaştîn, eka pêrey însanan bikû yew ummet.Rî eynîn ra tê vero vindenî, şinî.Encax o ke Rebbê to biheskerdiş û şefqet(Rehmet) yî/ya xelq kerdû o xaricû; xora ayo/aya eno (Rehmet) sero xelq kerdû..”(Hûd;11/119)

3-“Ma, to însanîyet î rê (aleman rê ), semedê heskerdiş û şefqet î (Rehmet) erşawutû.” (Enbîya;21/107).

Enê ayatan ra ê yewin, amacê xaliq çina wû eyo vana, ê diyîn;Amacê xelkerdiş î însan çina wû eyo vana, ê hîrin zî amacê erşawutişê pêxemberan çina wû eyo vana.

Heme hîrin de yew çekuya; heskerdiş û şefqetû (Rehmet)….

Malum, waxtu ke kê Qur’an akenî kê dîreg bismîla veynenî.Ğercê sureya Tewbe heme sureyî bi bismîla destpê kenî.Mineqeşeyû ke serê bismîla de vanû ayeta yan ayet nîya, ma kinarîk de verdî.Waxtu ke Qur’an de qal î meseleya Suleyman û Belqîza benû uca de mektubuk Suleyman Belqîza rê erşawutû uca de ayet vêrena.(Neml;27/30).Ğercê eynîn Rehmet Qur’an de 341 ray veyrenû.

Malumû,rêzkerdiş sureyê Qur’an î goreyê nuzul ra sureya verîn sureya “E’leq” a .Vatişê rojnamevanan ra nameyê Rahman û Rehîm bîyû “qapax” bîyû “manşet”.Ez qal aya bismîla ke serê sureya E’laq da, nêkeno.Aya ayeta ke sure nameyê xo gêna, qal aya keno.Aya ayet vana:“Ma,însan e’leq ra xelk kerd”

Waxtu ke kê xîyalê xo hol bidî ci manaya “E’leq” û bismîla sey pêyî…Çekuya “E’leq” bimana; eleqa, eleqnaye, ci ra dusnaye, heskerdişo pîl o…Semedû ke pilîntereyê gûn, Rehîmeyê may ra dusenû, ci ra eleqênû, uca de tepişênû ci ra Erebkî de vanî;“E’leq”….

Homa îta de sek vacû;“ma însanan en hawa yew heskerdiş ra yew eşq ra xelq kerd.”.Ona nîya heme eşq ra heskerdiş ra yew xelqbîyayîş nêvecîyenû? Heskerdiş cînî û camêrd ra pê ginayîşê herr û toxim ra tim û tim çîyû newe nêvecîyenû?...Fêm bena ke xelqbîyayîş eleqe ra wû.

---

No hal de….

“Heme çî de destpêkerdiş bi bismila” yanî “Binameyê Rehman û Rehîm” yanû ena mana ke: Destpêkerdîşî heme kar û gure biheskerdiş û bibexşkarîye benû!

Çimkî heskerdiş û şefqet sey roj î heme cemedan helnenî, heme kereyan nemir kenî.

Zonê heskerdiş î heme beran akenû.Zonê bexşkarîye heme dişmenatîyeyî hawanonû.

Qur’an vanû: “ Ayî ke bawer kenî, holîye kenî,rindîye kenî û raştîye sero xebetênî (emelo Salih kenî) Rehman, doramareyê înan de helqeyê heskerdişî (wudd) varazenû.” (Meryem;20/90).

O ke cemedan helnenû eno yû.

O ke zinaran şeqnenû eno yû.

O ke berano girewteyan akenû eno yû.

O ke dişmenatîye hawanonu eno yû.

O ke zerran feth kenû eno yû.

Hal eno yû ke name de tilêsimîk, esrarîk çînû.

***

Enka ma vacî ke ay rîwayetîk ha cor deyî sahîhî gelo yenî çi mana?

Mesela: “Waxtu ke kê bi bismîla şêrî keye,şeytan vanû ‘ez hînî nêeşkeno şêro eno kîye” û apey şinû…”

Yanî: Waxtu ke kê biheskerdiş û şefqet û bexşkarîye şêrî keye û bi o çim ra kê biewnî cînîya xo ra gedan xo ra gelo o keye de xirabîye manena? Mesela: kê cînîya xo rê xo dest de yew vile berî, kê qisey kerdişê xo biheskerdiş bikî, kê eleqa binawî gedan xo, kê biholîye, biraştîye kê yîn hereket bikî gelo o keye de xirabîye manena? Eno qayde ra Homa zî zerrîya kê de muhabbet virazenû.Kê înan ra heskenî, înan zî kê ra heskenî.Eno hawa keye de şeytan (xirabîye) nêvindenû remenû.

Keyewû ke tînc (roj) nêvînû doxtor vînenû.Kîyewû ke heskerdiş, rehm, şefqet, hurmet, holîye, rindîye, weşîye û raştîye nêvînû; xirabîye, dişnetîye, xirs, hesudîye, kîn, nefret buğz veynenû.De bê o keye de keye bik!..

Tecrûbe bikîn (bi cerebnîn) şima veynenî ke zonê merhemet û şefqetî (bismîla) çawa heme beran akenû…

Teyna keye de ney, heme ca de gure de, çarşî de, bazar de, mekteb de, mîyan embazan de, sîyaset de, biroqrasî de…Welhasil heme ca de…

Hetta şima veynenî ke xebera weş çawa mar qul ra vecena.Ho şima rê tefsîrê bismîla: Xebera weş mar qul ra vecena.!

Belê! Bismîla de yew tesîr(tilêsim) estû.La eno sey pufkerdişê şêxan û xoceyan nîyû.Eya bismîlaya kê sofîyî, şexî wanenû puf kenî nat û wet aya bismîla merdeya, bêruha.Pê vernîya çîk zî nêgêrêna.

Hal eno yû ke dînû raştekîn de bismîla; destpêkerdişê heme kar û gure, bişefqet, birehmet, bibexşkarîye wû.

Ena zî bismîlaya zindîya.Berû ke pê ena nêabû çînû.






****

Ena sey Hz. Îsayî merdeyan gonî kena, çiman akena, goşan pak kena, bêdermanan rê derman bena, rêçan neweyan akena, ripelan sipîyan akena…Mîyan çamir ra milletan vacena pak kena.Averşîyayîş newe nawena…Çamir ra teyr viraştişê Hz. Îsa eno yû.Merdeyan ganîkerdiş yî eno yu.Weşkerdiş keran û koran yî eno yû..Ziwanê Hz. Îsayî eno semed ra ziwanê heskerdiş û şefqetû,.

Ena sey Hz.Mûsayî zerran sunnet kena ,yanî mîyanê zerrîya merduman ra kîn,heset,xirs û duşmenetîye vecana pak kena,nerm/nemir kena herindîya înan de dostanîye,holîye raştîye ronena...Eno semed ra ziwanê Mûsayî zi ziwanê heskerdiş û ê şefqetû.


Eno semed ra Hz pêxember aleman/dinya rê rehmet sero ame bi yani; mîyanê însanîyet de rayerê heskerdiş û şefqet î akû.

Eno semed ra bismîla sêr û nuşte û efsun/apsu nîya.

Eno qayde roj de panc hemzar ray bismîla kaş bibû se benû?

Ti yew qaxit de binusnî biwanî bicen awe ra borî nuşte virazi çi feyde kena?

Ena bismîlaya zindî nîya merdeya.Ena tilêsimê û sirrê rîtuelê dînano merdeyana.

Dîno raştekîn de merdum bi bismîla cê ra bi cor benu wayîrê heskerdiş û şefqetî.Zerri kerrayîn pê ena nemir benî, merdeyî pê ena ganî benî, korî pê ena veynenî, kerrî pê ena eşnawenî.Heskerdiş û şefqet , manayî cuyayîşî ena dinyayî.Mehrûmî înan merde wû, kerrû , korrû!

****

Semedî înan hes biki ey Ferîsî!

Însan ra hes bik, cinîya xo ra hes bik, keynaya xo ra hes bik, lacî xo ra hes bik, mayê xo ra hes bik, pîyê xo ra hes bik, way û birayê xo ra hes bik, embaz xo ra hes bik, gedan ra hes bik, vilan ra hes bik, heywanan ra hes bik, daran ra hes bik, teyran ra hes bik, tebîet ra hes bik.....

Cuyayîş ra hes bik, rind ra hes bik, hol ra hes bik, raştîye ra hes bik, edalet ra hes bik,cesaret ra hes bik,camêrdîye ra hes bik...

Hes bik ha hes bik, çiyo ke asên ci ra hes bik...

Biçîmî merhemet sero biewn heme çî ra...

Zalim teyna ra hes mek.

Zulim rê çepikan meku.

Çimkî zalim vêşêr çew de dişmenetîye çîn a.

***

Nuştox:R.Îhsan ELÎAÇİK
Açarnayox:Xerîbêzeman